Sakız Adası’ndan ufak yaşta evlatlık olarak gelen Rum asıllı Osmanlı sadrazamlarından Ethem Paşa’nın oğlu olan Osman Hamdi Bey, Osmanlı arkeolog, müzeci ressam ve Kadıköy’ün ilk belediye başkanıdır.
Bağdat’ta ilk arkeolojik çalışmalarını yaptıktan sonra asıl gerekli yasanın çıkarılmasını sağlayarak ve tüm arkeolojik çalışmaların kontrolünü üstlenerek modern arkeoloji biliminin Osmanlı da temellendirilmesini sağlar. En önemli arkeolojik kazısı 1887-1888’de Lübnan’da gerçekleştirdiği Sayda Kral Mezarlığı kazılardır. Bu kazılar sırasında dünyaca ünlü İskender Lahdi’ni bulmuştur. İskender Lahdi, MÖ 4. yüzyıla ait, Sidon Kralı Abdalonymos’a ait olduğu düşünülen kral lahdidir.
Osman Hamdi Bey İstanbul Arkeoloji Müzesi’nin 29 yıl müdürlüğünü yapmış ve müzeyi dünyanın sayılı müzeleri arasına ekletmiştir. Osman Hamdi Bey’i çağdaş Türk müzeciliğinin kurucusu sayanlar, bunu Osmanlı dönemindeki ilk Türk müze yöneticisi olmasıyla ve müzeyi geliştirmesiyle gerekçelendirirler. Günümüz de varlığını Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi olarak sürdüren Sanayi-i Nefise Mektebi-i Alisi’nin de kurucusudur.
Arşa yükselen ağaçlar, denizin o muazzam kokusu ve kuş sesleri. Eskihisar’a geldiğinizde her tarafınızı yeşil bir huzur sarar. Derdi tasayı o an unutur, derin bir nefes alırsınız. Geçmişin nazlı yadigârı Osman Hamdi Bey Konağı, Eskihisar sahil yolu üzerinde eski bir şiir zarafetiyle sizi buyur eder.
Osman Hamdi beyin evi şimdilerde müze olarak faaliyet gösterse de bir müzeden fazlasıdır. Osman Hamdi Bey, sayfiye yerleri arasında yer alan Eskihisar’da gençlik yıllarında bir arazi satın alıyor ve 1884 yılında planını kendi çizdiği bir köşk yaptırıyor. Geleneksel Türk evlerinden farklı bir tarzda inşa edilen yapının, Fransız mimarisinden etkilenmiş olduğu görülmektedir. Ön cephesi deniz manzarasına doğru yönlendirilmiş olan yapıya, çift kanatlı bir kapı aracılığıyla giriş verilmiştir. Giriş kısmının üzerinde stilize edilmiş palet süslemesine yer verilerek giriş kapısı taçlandırılmıştır. Ayrıca Osman Hamdi Bey’in, zemin katın kapı yüzeylerine işlediği çiçek süslemeleri son derece zariftir. Yapının en ilginç yönlerinden bir tanesi de balkon düzenlemesidir. İkinci kat beden duvarlarını baştanbaşa saran balkonun korkulukları oldukça dikkat çekici bir yapıya sahiptir. Ayrıca yapının saçak sistemlerine bitişik olarak yapılmış olan palet süslemeleri Osman Hamdi Bey Evi’nin her yüzeyine ayrı bir hareketlilik kazandırmıştır. Aynı uygulama pencerelerin üst kısımlarında da görülmektedir. Yapıda semer çatı sistemi uygulanmıştır. Günün ilk ışıklarıyla güneş batana kadar güneş görür bir konumdadır. Denize nerden bakmak istersen bak der gibi. Hayatın sadece bir pencereden ibaret olmadığının altını çizer gibidir. Ressam oluşu ve köşkü de ışığın geliş açılarını hesaplama zekâsına da hayranlık duymamak elde değil.
Osman Hamdi Bey, Eskihisar’daki bu Konakta uzun yıllar yaşamış. Mustafa Kemal Atatürk. 1933 yılında Atatürk, Osman Hamdi Bey’i bu köşkte ziyaret etmiştir. Daha sonrasında İsmet İnönü gibi Türk büyüklerini de bir süre ağırlamıştır. Kocaeli tarihinin önemli bir kesitine de tanıklık etmiş olan yapı bu yönüyle de son derece önemlidir.
Osman Hamdi Bey 26 yıl boyunca yaz aylarını geçirdiği bu köşkte en ünlü tablolarını çizmiştir. En önemli eseri Kaplumbağa Terbiyecisidir. Eser iki versiyondan oluşmaktadır. Eser, 2004 yılında 5 Milyon TL’ye satıldı. Açık artırma usulünce yapılan müzayedede TMSF’nin satışa çıkardığı “Kaplumbağa Terbiyecisi” 5 milyon liraya Suna ve İnan Kıraç Vakfı Pera Müzesi tarafından satın alındı. Yapıtın bugünkü değerinin ise 15 milyon TL olduğu düşünülüyor. Eserin 2. versiyonu ise Simavi koleksiyonunda ve yaklaşık değerinin 6 milyon TL olduğu tahmin ediliyor. Kaplumbağa Terbiyecisi hem maddi değeri hem de anlamı ve arkasındaki soru işaretleriyle konuşulmaya devam edecek.
Eskihisar’a gönülden bağlı olan Osman Hamdi Bey, 1910 yılında İstanbul’da vefat edince vasiyeti üzerine Eskihisar’a defnedilmiş.
Osman Hamdi Bey müzesi, dönemin Kültür ve Turizm Bakanı olan Mesut Yılmaz’ın katıldığı bir tören ile 1988 yılında açılmıştır.
Şimdilerde Kültür ve Turizm Bakanlığı, Müze’de Osman Hamdi Bey’in birbirinden güzel resimlerini sergilemek ve Eskihisar’ı açık hava müzesi yapmak için özel çalışma yapıyor.